Kwaaijong Streke

Kwaaijong Streke

            Soms dink ek terug aan die kwaaijong streke wat die koshuiskinders aangevang het, paar in die 60 jaar gelede. Een van die dinge, wat my nou byvoorbeeld skaam laat voel, was daardie tyd as baie oulik beskou. Dit was hoe kinders ‘n jong man se siel versondig het deur vir sy donkies te fluit, sodat hulle gaan staan en hy hulle met baie moeite weer aan die loop moes kry. Hierdie span donkies het behoort aan ‘n jong ondernemer, vir wie ek oor die jare al meer respek gekry het. Laat my die storie van Tiekieram Tot vertel: Hy was seker so 3 of 4 jaar ouer as die gemiddelde matriekseun en het saam met sy ouers in ‘n huisie in die laaste straat aan die Ooste kant van die dorp gewoon. Sy ouers het ek nooit gesien nie, maar hy was welbekend in die dorp. Die dorp het baie onderaardse water gehad en windpompe was relatief goedkoop en die energiebron gratis. Kalkklip wêreld het goeie grond waar vrugte goed aard, maar waar die kalkbanke bokant die grond uitsteek, moes goeie grond ingery word. Dis waar Tiekieram ‘n geleentheid raakgesien het. Om tussen ‘n ligsinnige klomp skoolkinders te sit en boekekennis opgaar was vir sy praktiese brein nie aanvaarbaar nie. Hoe hy die span donkies en die wa bekom het, weet ek nie, maar die donkies het in die weikamp reg voor hulle huisie snags onder sy wakende oog deurgebring.

            Vroegoggend het hy hulle ingespan en die paar myl na die ander kant van die dorp stadig afgelê, tot by die terrein waar die goeie tuingrond opgelaai kon word. Hy het altyd volop werk gehad, want baie erwe het te veel kalkklip banke gehad.

            Ongelukkig het die enigste pad na die terrein, waar die tuingrond gelaai kon word, reg voor die seunskoshuis verby geloop. Tiekieram het waarskynlik nie ‘n horlosie gehad nie, want dan sou hy die skoliere se verkeer tussen skool en koshuis kon vermy. Die eerlike, hardwerkende jong man het hom soms op dieselfde pad as die kwaaijongens bevind en dan sal daar altyd een of twee wees wat vir die donkies fluit. Nodeloos om te sê dat die ongewone geniepsigheid waarmee sy lang sweep oor die ribbes van die donkies gegaan het, gebore is uit frustrasie. Hy het seker gewens hy kon die voorslag om daardie seuns se ribbes laat krul.

            Of die predikant hom aangetree het, weet ek nie, maar ons het saam in die katkisasieklas beland. Moontlik het sy minagting vir die skoolbanke ook na die kerkbanke oorgewaai, want hy het nie veel erg aan die leerdery gehad nie. Hy het egter nie besigheid verloor op Sondag nie, want die konserwatiewe gemeenskap sou hom nooit toelaat om op die ‘Sabbat’ grond af te lewer nie.

            Die betrokke Sondag behandel Dominee die Apostoliese Geloofsbelydenis en die katkisante moes gedeeltes daarvan voordra. Tiekieram het by die gedeelte: “Opgevaar na die hemel en sit aan die regterhand van God” vasgesteek. Dominee vra toe ‘n ander katkisant om dit voor te dra: “Opgevaar het na die hemel en sit aan die regterhand van God”. Toe die ander katkisant die gedeelte die tweede keer herhaal sonder dat Tiekieram dit agterna kon sê, was Ds. se geduld op. Hy vra: “Waar is Hy nou?” Maar die antwoord wil nie kom nie! Dominee sê: “Luister, as jy hiervandaan af ry na Bloemfontein toe, waar is jy dan?” Op daardie oomblik het Tiekieram skielik besef waaroor dit gaan en hy sê: “In die hemel Dominee”. Hoe erg kon lag word as jy is waar jy nie mag lag nie!

            My respek vir Tiekieram het net groter geword nadat ek die arbeidstendens in die ontwikkelende wêreld gesien het. Sy inkomste was sjieling en halfkroon gewys. Hy het nooit ‘n handlanger gehad nie. Hy het self sy donkies ingespan en hulle alleen tussen die onnutsige skoolkinders deur gedryf. Hy het alleen die tuingrond losgepik en gelaai en weer afgelaai. Verseker sou hy nooit in ‘n finansiële verknorsing beland nie. Ek wonder hoeveel van die verpestende skoolseuns kon dit aan die einde van hulle lewens sê?

            Tiekieram was nie die enigste wat onder die onnutsigheid van die klomp werfgoeters moes deurloop nie. Die plaaslike prokureur het ook sy beurt gekry. Heelwat van die woonhuise was met roustene gebou of die messelklei en pleisterklei was eintlik net grond. Wat mense sekere dinge laat doen is nie altyd duidelik nie, maar die prokureur het sy huis se mure een na die ander afgebreek nadat hy die dakbalke gestut het. Dan het hy bekisting gemaak en met beton gevul, laag vir laag tot die verlangde hoogte bereik is. Moontlik wou hy seker maak sy huis sal nooit val nie. Daardie bedrywigheid het vir maande lank saans plaasgevind. Dit kon sy ontspanning wees na ‘n moeilike dag op kantoor, waar hy ander mense se gemors moes regstel, of dalk ‘n verskoning om ‘n veeleisende slaapkamer te ontwyk. Op daardie stadium in my lewe sou die laaste rede nie juis sin gemaak het nie, maar tog was sy werkery tot na 10 uur in die aand eienaardig.

            Daardie betrokke aand het so ‘n stuk of vyf van ons in die straat af gedrentel toe ‘n baie onaangename reuk ons begroet het. By nadere ondersoek vind ons ‘n bederfde skaapboud waarvan die murgbeen redelik skoon was. Waarom ons die onwelriekende stuk vleis saam gedra het, sal vir enige regdenkende mens nog onverstaanbaarder wees as wat die prokureur se muurvervanging vir ons was. Die stuk vleis is saam gedra aan die windaf kant. Toe ons by die prokureur se huis kom, hoor ons die geluid van ‘n saag in werking en mense se stemme. Die buitemuur was reeds so twee en ‘n halwe meter hoog gegiet met ‘n redelike opening bo. Wat die draer van die vrot vleis besiel het weet ek nie, maar hy gooi dit oor die muur in die vertrek in!

            Ons was darem slim genoeg om te weet, dat al is daar net twee perdebye aan ‘n nes en jy maak hulle kwaad genoeg, is dit tyd om spore te maak! Die veiligste terrein was die groentemark tafels, want van daar af het vyf strate as ontsnappingsroetes gedien. Ons was ook net betyds, want die volgende oomblik het twee figure teen onverwagte snelheid om die hoek van die stadsaal gebars. Ons almal het ontkom, danksy die vyf ontsnappingsroetes en die agtervolgers het nie geweet vir wie om te jaag nie en jy kan nie die atleet in die nag uitken nie.

           

            Daardie jare het die bewoners van die dorpserwe nie slotte aan hulle hekke gehad nie, want die hekke was slegs daar om jou eie hond in, of die buurman se hond uit te hou, as hulle honde gehad het. Selfs vrugteboorde was nie altyd agter slot en grendel nie. Oom Kort van Draad se hek het ook nie ‘n slot gehad nie en sy hond het die paar wit kinders nie juis as ‘n bedreiging beskou nie, veral nie toe hy liefkosend agter die oor gestreel is nie. Selfs toe die kwaai oom se rubberwielwaentjie by die hek uitgestoot is, het die hond net belangstellend toegekyk, sonder om ‘hond se gedagte’ te kry.

            Oom Onskuld se erf het ‘n klipmuur om gehad en die gedeelte agter die huis was nie van die hek af sigbaar nie en dis nou net daar waar die rubberwielwaentjie geruisloos geparkeer is. Sondag oggend merk oom Kort van Draad sy wa is weg. So iets het nog nooit gebeur nie! Gedurende die Dominee se preek, bly oom Kort van Draad se gedagtes wegdwaal agter sy gesteelde wa aan en wraakgedagtes stoot sy bloeddruk al hoër op.

            Na kerk het oom Kort van Draad weer omtrent die hele dorp deur geloop op soek na sy wa. Hy het by oom Onskuld se huis verby geloop en niks verdags gemerk nie. Omdat oom Onskuld sy wyksouderling en bowendien die leierouderling was, was daar geen rede om die ommuurde erf noukeuriger te ondersoek nie.

            Oom Onskuld was ‘n toegewyde ouderling en hy het geglo dat die ‘Sabbat’ gewy moet word aan geestelike dinge. Die Kerkbode en die Bybel het soveel van sy tyd in beslag geneem, dat hy nie die wa agter sy huis bemerk het nie.

            7 uur Maandag oggend staan oom Kort van Draad in die aanklag kantoor en vertel verontwaardig aan die Sersant hoe die dorp se bewoners versleg het, dat hulle sy wa gesteel het.

            Sersant Humor is saam met oom Kort na sy huis toe en by die derde erf van waar die misdaad gepleeg is, merk sy kennersoog ‘n onduidelike motorband spoor op ‘n bietjie spoelsand voor oom Onskuld se hek. Hy sê nie vir oom Kort wat hy gesien het nie, maar net dat hulle by die ouderling moet aanklop. Sersant sê vir die ouderling hulle wil net iets kyk in sy agterplaas. Oom Onskuld is stom van verbasing toe hy die wa lewensgroot voor sy agterdeur sien, maar toe is die gort gaar!

            Oom Kort van Draad se opgekropte woede kook oor en hy skree: “Jy sit met jou skynheilige gesig in die voorste gestoelte van die kerk, maar dan kom steel jy my wa in die nag!” Oom Onskuld staan sprakeloos. Oom Kort wil nog verder afgaan maar Sersant maak hom stil en sê hy moet huis toe gaan, want die gereg sal sy loop neem.

            Sersant Humor het nie net die wet geken nie, maar hy het agter in sy kop ‘n stoorplek vir al die misdaad, wat so af en toe gepleeg is, gehad. Vir die kattekwaad van die koshuisseuns het hy ‘n spesiale bêreplekkie gehad en na jare was sy argief redelik gevul met humoristiese stories. Baie van die stories het hom bereik deur sy kinders, maar hulle het geweet wanneer dit veilig was om ‘n storie vir hulle pa te vertel. Hy was in werklikheid ‘n goeie vriend van die kwaaijongens.

            Sersant het geweet waar om die ‘diewe’ van die wa te gaan soek, maar hy wou nie hê dat een van hulle met ‘n misdaad rekord die lewe moes begin nie. Die wa het hy by die polisiestasie bewaar onder die voorwendsel dat dit as bewysstuk moes dien, indien oom Kort van Draad ‘n saak wil maak, wat hy nie aanbeveel nie. Gelukkig was oom Kort ook bietjie kort van dink, maar die onmin tussen die twee kerklidmate was vir Sersant ‘n bron van kommer en hy besluit om by Dominee te gaan raad vra.

            Sersant: “Dominee, ek sit met ‘n groot probleem, want oom Kort van Draad het vir ouderling Onskuld vreeslik lelik beledig.” Dan word die episode met die wa vertel. Ook dat hy oortuig is dat dit koshuisseuns is wat die ou mense ‘n poets wou bak. Indien hy vir oom Kort sy sin gee sal daar ‘n klag gelê word en hy weet nie wat magistraat Regverdig se siening sal wees indien hy die seuns skuldig bevind nie. Aan die ander kant is daar nou onmin tussen die twee gemeentelede! Dis nou of die seuns of oom Onskuld.

            Dominee: “Sersant, hoe weet jy dis die koshuisseuns?” Sersant: “Ek het gesien daar is ook ‘n paar kaalvoetspore in die sand en ek weet wanneer hulle kattekwaad aanvang is hulle gewoonlik kaalvoet. Bowendien kan dit nie van die mense van die lokasie wees nie, want as die aandklok gelui het is hulle nie meer in die dorp nie, daarvoor sorg ek. As hulle die wa wou steel sou hulle dit mos nie in die ander erf gelos het nie!”

            Dominee: “Sersant, jy sê hulle loop gewoonlik kaalvoet wanneer hulle kwaad doen? Nou word iets vir my duidelik. Toe my pragtige Kakamas perskes verdwyn het, net toe hulle mooi ryp was, was daar kaalvoetspore in die los grond onder die boom. Daar was nog ‘n gebeurtenis waar kaalvoetspore duidelik te sien was. So ‘n maand gelede het die kannetjie melk wat in die koeler gehou word, sommer een nag baie leër geword. Daar was vyf paar spore in ‘n halfmaan, asook vyf sitvlak afdrukke. In my verbeelding het ek gesien hoe die melkkannetjie op die ry af gegee is en elkeen sy beurt gekry het om te drink, soos met die nagmaals beker. My lus vir my môrekoffie het verdwyn na die verbeeldingsvlug, maar gelukkig het mevrou darem ‘n blikkie kondensmelk oopgemaak nadat ek die melk, wat nog in die kannetjie oor was, vir die katte gegee het.” Sersant skater van die lag en sê: “Dominee, weet jy wat? Die melk wat nog in die kan oor was, was seker bedoel vir jou oggendkoffie en ontbytpap.”

            Dominee lag ook en sê: “Weet jy Sersant, jy is 100% reg. Dit was nie so erg as wat ek gedink het nie. Dalk kon ek maar die ‘nagmaal beker’ leeg gemaak het. Maar weet jy hoe lekker was die kondensmelk in die koffie?”

            Dominee is ‘n vindingryke man en hy sê dat hy die melk-episode vir die twee wat kwaai vriende is moet gaan vertel, dalk vind hulle dit ook komies en dit kan die ys breek, maar vir die wis en die onwis moet Sersant saamgaan, want oom Kort van Draad het so effens meer respek vir die gereg, terwyl oom Onskuld meer waarde heg aan wat Dominee sê.

            Die vergadering is gehou by oom Onskuld se huis, want dis waar die aantuiging gemaak is. Om oom Kort van Draad by oom Onskuld se huis te kry was nie so maklik nie, maar toe Sersant sê: “Jy het valse aantuigings gemaak en ons kan bewys dat oom Onskuld nie die wa uit jou erf verwyder het nie. Hy kan jou dagvaar vir laster.” Dit het oom Kort laat besluit om liewer saam te gaan!

            Dominee het vir hulle die melk-episode met smaak vertel en dit het toe die ys gebreek, maar oom Kort was nog nie lus vir die verskoning vra nie en wou hê die wat die poets gebak het moet verskoning vra. Sersant sê: “Dis nie hulle wat die aantuiging gemaak het nie, maar jy. Hulle het ‘n ander ding om oor verskoning te vra, maar dis nie oor die aantuiging nie.” Oom Kort het besef hy gaan hierdie geveg verloor en het verskoning gevra. Oom Onskuld weer ken die Bybel en hy weet as hy nie vergewe nie, sal sy geheime misstappies ook nie vergewe kan word nie en het dus onvoorwaardelik vergewe.

            Die drama het nie daar geëindig nie, want oom Kort wou weet wie het sy wa weggestoot en hulle moes hom on verskoning vra, anders gaan hy aan met die saak.

            Daar is baie kennis oor kwaaijong streke in Sersant se brein argief, maar gegewens oor detail wat gebeur het sluit nie name in nie, omdat hy hulle nie vir goedige pret wou vervolg nie. Hy wou ook nie name uit sy kinders wurg nie, want hy het net ‘n gevoel gehad dat die een wat iemand dwing om ‘n leuen te vertel, net so skuldig is as die een wat die leuen vertel.

            Dominee en Sersant belowe dat die saak opgelos sal word, net ‘n bietjie tyd word benodig. Na die vergadering sê Dominee: “Sersant hou net daardie wa by die polisiestasie.”

            Oom Kort gaan vra sy wa, maar Sersant sê vir hom hy kan nie die wa afgee voordat oom Kort nie onderneem om die saak te laat vaar nie, want dit is ‘n bewysstuk. Oom Kort sê: “Maar julle het gesê die wat my wa weggestoot het sal my om vergifnis kom vra!”

            Sersant sê: “Net nog ‘n bietjie geduld.” Dominee het ook nie stil gesit nie en gaan sê vir oom Kort hy moet die volgende Sondag oggend reg agter die ouderlinge gaan sit vanwaar hy en oom Onskuld die koshuisseuns mooi kan dophou, want hulle sit oorkant die oop ruimte in die linkervleuel van die kerk.

            Daardie Sondag oggend het die diens soos gewoonlik verloop, maar toe Dominee begin preek was dit baie duidelik dat al sy aandag op die seuns gekonsentreer was. Hy het gepreek oor die vlerklose muisvoëls wat die tuine plunder en die wat mense se melk uit die koelers steel.

            Dominee sê toe vir hulle: “Daar is baie vorme van diefstal en baie grade van diefstal. Daar is baie mense van wie gesteel kan word, sonder dat hulle gaan gebrek ly, maar daar is  armes wat gaan hongerly as van hulle gesteel word. Ryk of arm maak nie nou saak nie want die bybel sê: “Jy mag nie steel nie” en steel is steel. Daar is geen regverdiging vir die oortreding nie.” Tot op daardie stadium het Dominee baie kwaai gelyk en die hele gemeente het na die groep koshuisseuns gekyk.

            Toe versag Dominee se blik en hy sê: “Julle weet wie my perskes gesteel het en julle weet wie my melk gedrink het – so terloops ek waardeer dit dat julle so konsidererend was om vir my ‘n bietjie te laat vir oggendkoffie – maar ek gaan nie vra wie julle was nie, want ek het julle reeds vergewe.

            Hier het egter iets gebeur wat baie ontstellend is. ‘n Poets wat julle vir twee mense gebak het, het veroorsaak dat daar haat tussen twee goeie mense ontwikkel het. Die wet sê nie jy mag niemand ‘n poets bak nie, maar dit wat julle as ‘n grap bedoel het, het haat tot gevolg gehad. Twee mense se hiernamaals is in gedrang, daarom vra ek julle om die wa, wat julle uit ‘n erf verwyder het, by die polisiestasie te gaan haal en dit terug te besorg aan die eienaar. Wanneer julle oor die hoofstraat gaan, kyk mooi dat julle nie voor aankomende verkeer beland nie. Die eienaar van die wa het onderneem om geen klag teen julle te lê nie, maar hy verwag ‘n verskoning van julle.”

            Ons het die wa Maandag middag gaan haal en by oom Kort van Draad gaan aflewer. Ons het hom om verskoning gevra. Hy was vriendelik, soos ons dit nie van hom verwag het nie,  maar toe sy hond stert-swaaiend nader kom, sê oom Kort van Draad: “Moenie die hond vryf nie; hy is reeds te lief vir julle en my draad kan dalk baie kort raak!”